تاریخچه چای در ایران و جهان
تاریخچه چای تاریخچه چای در جهان پیچیده و گوناگون است؛ زیرا روایت‌های متعددی درباره پیدایش و گسترش آن وجود دارد که اغلب مرز بین افسانه و واقعیت را مبهم می‌سازند. این نوشیدنی به‌تدریج به سایر مناطق آسیا ازجمله ایران، ژاپن، هند و سریلانکا راه یافت و هر منطقه ویژگی‌ها و سنت‌های خاص خود را در مصرف و کشت چای توسعه داد. در فرهنگ‌های مختلف جهان، به‌ویژه در مهمان‌نوازی و مراسم اجتماعی، چای نقش بسیار مهمی دارد. در فرهنگ ایرانی، چای نشانه‌ای از مهمان‌نوازی است و اولین چیزی است که خانواده ایرانی به مهمان خود تعارف می‌کند.
چای چه نوع ماده ای است؟
چای نوشیدنی معطری است که از برگ‌های گیاه همیشه‌سبز کاملیا سیننسیس تهیه می‌شود. این گیاه، بومی آسیای شرقی است و پس از آب، پرمصرف‌ترین نوشیدنی جهان است. در تاریخچه چای، نام این گیاه در زبان چینی شمالی "چا" و در چینی جنوبی "تِ" تلفظ می‌شود. فرآیند تهیه چای شامل دم‌کردن برگ‌ها، جوانه‌ها یا شاخه‌های فرآوری‌شده در آب داغ است. چای حاوی کافئین و آنتی‌اکسیدان بوده و تقریبا بدون چربی، کربوهیدرات و پروتئین است.
چای به‌دلیل دارابودن ترکیبات مفید، تاثیرات دارویی و سلامتی متعددی دارد که در ادامه خواهیم گفت.
- کاهش خطر سرطان: مصرف چای می‌تواند خطر بروز برخی از انواع سرطان را کاهش دهد.
- ایجاد آرامش: ترکیبات موجود در چای سیاه به تسکین عصبی و کنترل استرس و اضطراب کمک می‌کنند. مصرف چای سیاه می‌تواند پیام‌هایی به مغز ارسال کند که موجب آرامش ذهنی می‌شوند.
- تقویت سیستم ایمنی: چای سیاه و چای کوهی به تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کنند. مواد موجود در چای سیاه نیز اثر درمانی بر بیماری‌های معده و روده دارند و به بهبود سیستم ایمنی کمک می‌کنند.
- درمان سرماخوردگی: چای کوهی به‌دلیل خاصیت خلط‌آور خود، به درمان سرماخوردگی و تقویت سیستم ایمنی بدن کمک می‌کند. در تاریخچه چای، استفاده از آن به‌عنوان درمان سرماخوردگی بسیار رایج بود.
- افزایش انرژی و کاهش وزن: چای سیاه به افزایش انرژی، کاهش وزن و به بهبود فعالیت‌های گوارشی کمک می‌کند.
- بهبود وضعیت پوست و مو: چای سیاه می‌تواند درخشندگی موها را افزایش داده و جوش‌ها را برطرف کند؛ همچنین می‌تواند رشد موها را تحریک کند.
- کاهش خطر بیماری‌های دندانی و عصبی: چای نقش مهمی در کاهش خطر بیماری‌های دندانی و مشکلات عصبی مانند خستگی عصبی و میگرن دارد.
تاریخچه چای چیست و اولین بار در کدام کشور کشف شد؟
چای ابتدا در چین کشف شد و تقریبا 5000 سال پیش به‌شکل افسانه‌ای ثبت شد. چای نه‌تنها به محبوب‌ترین نوشیدنی‌های جهان تبدیل شد، بلکه پلی شد که قرن‌ها فرهنگ، هنر و آرامش را به‌هم متصل کرد.
در تاریخچه چای، افسانه‌ای مربوط به امپراتور شانگ وجود دارد که ابداع‌کننده کشاورزی و طب چینی است و به‌عنوان اولین مصرف‌کننده چای شناخته می‌شود. طبق این افسانه، در سال 2737 قبل از میلاد، زمانی‌که امپراتور شانگ در حال جوشاندن آب در باغ خود بود، چند برگ چای از یک درخت وحشی در اثر وزش باد به داخل آب افتادند. این اتفاق منجر به کشف چای شد و امپراتور پس از چشیدن این نوشیدنی، از طعم مطبوع و خواص درمانی آن شگفت‌زده شد.
این داستان در منابع مختلف به شکل‌های گوناگون نقل شده‌است. این افسانه‌ها نه‌تنها نشان‌دهنده اهمیت تاریخچه چای در فرهنگ چین است، بلکه نقش مهمی در ترویج و گسترش این نوشیدنی در دیگر نقاط جهان ایفا کرده‌اند.
چای در قرن هفدهم توسط هلندی‌ها از چین به اروپا منتقل شد و در ابتدا در عطاری‌ها فروخته می‌شد. نیکولاس تولپ، پزشک هلندی، در سال ۱۶۴۱ در کتاب خود از فواید سلامتی چای صحبت کرد و ادعا کرد که نوشیدن آن عمر را طولانی می‌کند. در قرن هجدهم، ملکه انگلیسی چای را به‌عنوان نوشیدنی صبحانه به‌جای آبجو معرفی کرد که باعث محبوبیت بیشتر چای شد.
در مستعمرات انگلیس در آمریکا، چای مدتی تحریم شد. هنگامی‌که بریتانیا مالیات سنگینی بر چای تحمیل کرد، مستعمره‌نشینان به‌شدت اعتراض کردند و در واقعه معروف مهمانی چای بوستون، ۳۴۲ صندوق چای را به دریا ریختند که این اقدام نمادی از مقاومت علیه سیاست‌های بریتانیا بود.
کشور چای کجاست؟
تاریخچه چای از ریشه‌های دوران باستان آسیا شروع می‌شود. احتمالا دلیلی که باعث شده‌است تا چای به زبان‌های مختلف وارد شود این است که این گیاه ابتدا توسط مردم چین شناخته شده و از آنجا به سایر نقاط جهان منتقل شده‌است. درواقع، چین به‌عنوان نخستین کشور کشت‌کننده چای شناخته می‌شود و همچنان بزرگ‌ترین تولیدکننده چای در جهان است.
پس از آن، در دوران اکتشافات جهانی، کشف چای توسط کشیشان و بازرگانان پرتغالی از چین به تمدن غرب منتقل شد. در قرن هفدهم، ویژگی‌های مفیدی که چای ارائه می‌داد، باعث شد که انگلستان اولین کشور اروپایی باشد که از این نوشیدنی استقبال گسترده‌ای می‌کند. در ادامه، انگلیسی‌ها پس از کشف، شروع به تجارت فعال چای کردند. آن‌ها نه‌تنها چای را به انگلستان وارد کردند، بلکه در ادامه تلاش کردند تا با واردات چای به هند با انحصار بازار چای چین رقابت کنند.
درحال‌حاضر، ده کشور برتر تولیدکننده در تاریخچه چای شامل چین، هند، کنیا، سریلانکا، ویتنام، ترکیه، ایران، اندونزی، آرژانتین و ژاپن هستند. چین و هند بیشترین سهم تولید چای را در جهان دارند.
نوشیدنی ایرانیان قبل از چای
قبل از ورود چای به ایران، مردم ایران از انواع مختلفی از نوشیدنی‌های سنتی و محلی استفاده می‌کردند. این نوشیدنی‌ها شامل دمنوش‌هایی با انواع گیاهان معطر مانند گلاب، آویشن، زرشک و میخک بود؛ همچنین، از شربت‌های متنوعی مانند شربت آب‌لیمو، شربت انگور و شربت هل استفاده می‌شد. این نوشیدنی‌ها به‌دلیل خواص بهداشتی و طعم‌های خوشایند خود، در فرهنگ ایرانی جایگاه ویژه‌ای داشتند و هنوز هم بسیاری از آن‌ها در سنت‌های مردم ایران حفظ شده‌اند؛ همچنین، قهوه که به‌طور رسمی در دوران صفویه وارد ایران شد؛ به‌سرعت مورد استقبال قرار گرفت و به‌عنوان نوشیدنی محبوب قبل از چای شناخته شد و به‌تدریج جایگزین برخی از نوشیدنی‌های سنتی شد.
تاریخچه چای در ایران
تاریخچه چای و سابقه کشت آن در ایران به حدود ۱۱۰ سال پیش بازمی‌گردد؛ اما مصرف چای سیاه در ایران از اواخر قرن پانزدهم و آغاز قرن شانزدهم آغاز شده‌است. این نوشیدنی در آن زمان به‌عنوان یک نوشیدنی لوکس شناخته می‌شد و با ظهور قاجاریان وارد دوره جدیدی از مصرف شد.
قهوه نیز یکی از نوشیدنی‌های رایج در ایران در زمان‌های گذشته بود؛ اما به‌دلیل دوری ایران از مناطق تولید قهوه و مشکلات حمل‌ونقل آن، به‌تدریج چای جایگزین محبوبی برای قهوه شد. نزدیکی ایران به کشورهایی مانند چین و هند و وجود جاده‌های تجاری ازجمله جاده راه ابریشم، باعث شد که چای به سادگی وارد فرهنگ مردم ایران شده و جایگزین قهوه شود.
این تغییرات نه‌تنها به‌دلیل عوامل اقتصادی بود، بلکه نیازهای فرهنگی و اجتماعی را نیز تامین کرده‌است. با آغاز کشت چای در ایران توسط حاج محمد اصفهانی در سال ۱۲۶۱ هجری شمسی، چای به‌تدریج وارد فرهنگ و اقتصاد کشور شد. در تاریخچه چای ذکر شده است که او از هند بذرها و نهال‌های چای را به ایران آورد و کشت آن را در مناطقی مانند لاهیجان و کلارآباد آغاز کرد. این تلاش‌ها با مخالفت برخی افراد روبه‌رو شد که گاهی به ویرانی باغ‌های چای نیز منجر می‌شد.
در اواخر قرن نوزدهم، کشت چای در استان گیلان به‌وسعت ۶۰۰ هکتار رسید و دولت ایران در سال ۱۳۳۷ هجری شمسی، سازمان چای کشور را برای حمایت از این صنعت تاسیس کرد. امروزه، بیش از ۲۵۰۰۰ هکتار باغ چای در استان‌های شمالی ایران وجود دارد و ایران با تامین بخشی از نیاز جهانی به چای، نقش مهمی در اقتصاد داخلی خود ایفا می‌کند. این تاریخچه چای، نشان‌دهنده نقش بزرگ کاشف‌السلطنه به‌عنوان پدر چای ایرانی است و چگونگی تاثیر وی بر توسعه این صنعت در کشور را به‌وضوح نمایان می‌سازد.
تاریخچه چای در ایران و جهان
مهم‌ترین رویدادهای تاریخی مربوط به چای را در ادامه خواهیم گفت.
• پیدایش چای در چین: در دوران قرون‌وسطی چای به‌عنوان دارو و نوشیدنی در چین شناخته شد و ازطریق مسیرهای ابریشم به مناطقی مانند ایران، هند، تبت و مناطق مرکزی آسیا، منتقل شد.
• ورود چای به ایران: در دوره صفویه رخ داد و سپس به‌سرعت جایگزین موردعلاقه مردم شد. در ایران، چای به‌دلیل شرایط آب‌وهوایی مساعد و کیفیت بالایی که ارائه می‌دهد، جایگاه ویژه‌ای دارد و استان گیلان یکی از مراکز اصلی تولید آن است.
• انتقال به ژاپن: در قرن نهم، چای وارد ژاپن شد و در میان طبقات مذهبی محبوبیت یافت. راهبان و مبلغان ژاپنی برای یادگیری فرهنگ و کشت چای به چین فرستاده شدند.
• واردات به اروپا و انگلیس: در قرن هجدهم، چای ازطریق کشتی‌های هلندی و پرتغالی به اروپا منتقل شد و به‌سرعت به محبوبیت ویژه‌ای دست یافت.
• واردات به آمریکا: در قرن نوزدهم، آمریکا با آغاز واردات چای به‌وسیله کشتی‌های clipper از چین، نقش مهمی در تجارت جهانی چای به‌دست آورد.
حرف آخر
درنهایت،.چای به‌عنوان یکی از ارزان‌ترین نوشیدنی‌ها پس از آب شناخته می‌شود. باتوجه‌به این‌که آسیا بزرگ‌ترین تولیدکننده چای است، این نوشیدنی همچنان به‌عنوان بخش مهمی از اقتصاد و فرهنگ این منطقه محسوب می‌شود. انواع مختلف چای ازجمله چای سیاه، چای سبز و چای اولانگ، باتوجه‌به میزان اکسیداسیون و طعم‌شان، پاسخ‌گوی سلیقه‌های گوناگون در سراسر جهان هستند. این تنوع و گستردگی مصرف چای نشان‌دهنده اهمیت و جایگاه ویژه آن در زندگی روزمره مردم است.
